Autorzy:
Zofia Sarnecka – Redaktorka działu „Apologia Linguae Latinae”, absolwentka UJ, filolog klasyczny, miłośniczka muzyki operowej. Nauczycielka języka łacińskiego, prowadzi zajęcia lektoratu tego języka.
Małgorzata Anna Woch – Humanistka o zainteresowaniach obejmujących kulturę i sztukę starożytnego Rzymu i starożytnej Grecji, języki obce współczesne i antyczne. Ukończyła filologię klasyczną oraz podyplomowe studia muzeologiczne (UJ).
Jacek Ożóg – Prawnik, filolog klasyczny (UJ). Amatorsko interesuje się teologią, zwłaszcza apologetyką.
Zofia Sarnecka
Libertas – wolność
„Cognoscetis veritatem et veritas liberabit vos” Evangelium secundum Ioannem 8, 32
„Poznacie prawdę i prawda was wyzwoli”
Lingua Latina liberis – Język łaciński dla dzieci
Ecce nova verba Latina – Oto nowe słówka łacińskie:
libertas – wolność; servitus – niewola; veritas – prawda
licentia – swoboda
liber – wolny, niezależny; servus – podległy
servus – niewolnik
liberare – uwalniać
„Libera nos a malo” – „Zbaw nas ode złego” – z modlitwy Ojcze nasz (Pater noster)
(W podkreślonych wyrazach akcent pada na zaznaczoną trzecią sylabę od końca.)
Lingua Latina adulescentibus – Język łaciński dla dorosłych
Lingua Latina in vita nostra cotidiana – Język łaciński w naszym codziennym życiu
Scisne quid haec significent? Translationem monstra! Czy wiesz, co oznaczają te zwroty? Wskaż tłumaczenie!
Liberum veto ? Wolność polega na przestrzeganiu prawa
Licentia poetica ? W zgodzie z prawem
Libertas in legibus ? Wolna wola
Liberum arbitrium ? Swoboda poetycka
Legitime ? Wolne „nie pozwalam”
(W podkreślonych wyrazach akcent pada na zaznaczoną trzecią sylabę od końca.)
Lingua Latina – Lingua Antiquorum – Lingua Ecclesiae – Lingua Sanctorum – Lingua nostra –
Język łaciński – Język Starożytnych – Język Kościoła – Język Świętych – Nasz język
Wskaż zaznaczone zwroty łacińskie:
Legibus idcirco omnes servimus, ut liberi esse possimus (Cicero) – Po to podporządkowujemy się prawom, byśmy mogli być wolni.
podporządkowujemy się prawom – … … … … … … … … … …
Liberi homines difficillima malunt pati, quam servire (Cicero) – Ludzie wolni chcą raczej znosić największe trudności niż służyć jak niewolnicy.
ludzie wolni – … … … … … … … … … …
Mortui sunt, ut liberi vivamus (Inskrypcja na Cmentarzu Orląt we Lwowie) – Polegli, abyśmy żyli wolni.
żyjemy jako wolni – … … … … … …vivimus
(W podkreślonych wyrazach akcent pada na zaznaczoną trzecią sylabę od końca.)
UWAGA: c przed samogłoskami e, i, y jest czytane jak c; c przed pozostałymi samogłoskami i spółgłoskami jest czytane jak k;
Responsa recta – Prawidłowe odpowiedzi:
Lingua Latina in vita nostra cotidiana – Język łaciński w naszym codziennym życiu
Liberum veto – Wolne „nie pozwalam”
Licentia poetica – Swoboda poetycka
Libertas in legibus – Wolność polega na przestrzeganiu prawa
Liberum arbitrium – Wolna wola
Legitime – W zgodzie z prawem
Monstra verba Latina:
podporządkowujemy się prawom – … legibus servimus …
ludzie wolni – … homines liberi …
żyjemy jako wolni – … liberi …vivimus
Jacek Ożóg
O Słowie, łacinie i futbolu (amerykańskim)
Prolog Ewangelii św. Jana, czytany podczas mszy w pierwszy dzień Świąt Narodzenia Pańskiego i w drugą niedzielę po Narodzeniu Pańskim dał mi doskonałą okazję do zastanowienia się i przedstawienia kilku myśli na temat związku między wcieleniem Słowa, językiem liturgii i niektórymi współczesnymi prądami reformatorskimi w Kościele.
Coraz bardziej popularny wśród Polaków, czcigodny Sługa Boży abp Fulton John Sheen, nazwany przez Jana Pawła II w październiku 1979 roku, na dwa miesiące przed śmiercią, „wiernym synem Kościoła”, wygłosił pod koniec swojego aktywnego życia duszpasterskiego naukę na temat znaczenia Mszy Świętej – „The Meaning of the Mass”. Mówił, że głównym powodem, dla którego ludzie nie czują, że msza coś im daje jest to, że sami nic ze sobą nie przynoszą. Posłużył się w tym miejscu barwnymi przykładami – co z tego, że próbujemy nakłonić mamę do obejrzenia z nami meczu futbolu, kiedy nie rozumie ona zasad tej gry? Czy możemy polubić operę, jeśli nie wiemy nic o muzyce? A wreszcie – co nam da zobaczenie ateńskiego Areopagu, gdy nie wiemy kim był Sokrates i nie utożsamiamy białych skał wzgórza z miejscem słynnej mowy św. Pawła?
Spostrzeżenie arcybiskupa tym bardziej zastosować można do udziału we Mszy Świętej odprawianej w klasycznej (tzw. trydenckiej/gregoriańskiej) formie rytu rzymskiego – według obecnej nomenklatury będącej formą nadzwyczajną. Hymn na cześć Wcielonego Słowa (J 1, 1-14), łączący w sobie ogromne bogactwo wątków z religijnego i filozoficznego doświadczenia ludzkości i ogniskujący je wraz z absolutnym novum orędzia mesjańskiego w dojrzałej chrystologii Janowej, jest czytany przez kapłana pod koniec każdej mszy w rycie klasycznym jako Ostatnia Ewangelia. Oprócz tradycyjnych teologicznych przesłanek jego stałej obecności we Mszy Wszechczasów (mszy w rycie trydenckim), chciałbym zwrócić uwagę na dodatkową płaszczyznę interpretacyjną, której znakiem może być ta obecność w czasach współczesnych. Końcowa partia 3. rozdziału soborowej Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym Dei Verbum, opierając się na nauce Ojców Kościoła, zestawia w drodze analogii proporcjonalności upodobnienie się słów Bożych do ludzkiej mowy z upodobnieniem się Przedwiecznego Słowa do osoby ludzkiej (KO nr 13). To „zniżanie się wiecznej Mądrości” wskazuje na pierwszoplanowość wertykalnego aspektu każdej Ofiary Mszy Świętej, którego zatracenie skutkować może wypaczeniami w liturgii, a co gorsza w oczywisty sposób (lex orandi legi credendi respondet) również w jej podstawach doktrynalnych. Jak w soczewce te problemy skupiają się przy okazji odnoszenia się ludzi Kościoła do Mszy Wszechczasów. Warto w tym miejscu przypomnieć kilka faktów. Sobór Watykański II nie przeprowadził żadnej rewolucyjnej reformy liturgicznej. W szczególności w Konstytucji o Liturgii Świętej Sacrosanctum Concilium, będącej całościową teologiczną wizją liturgii, podkreślona została zasada używania języka łacińskiego, od której wyjątki miały być określone przez prawo szczegółowe (KL nr 36 § 1). Do zmian niewynikających bezpośrednio z dokumentów Soboru należą m.in. odprawianie mszy tyłem do tabernakulum oraz odsunięcie ołtarza od ściany prezbiterium.
W cytowanym już liście apostolskim motu proprio „Summorum Pontificum” Benedykt XVI z całą stanowczością podkreślił, że używanie „starego” Mszału Rzymskiego nigdy nie zostało i nie mogło zostać zabronione, wykazując przy tym ciągłość z dokumentami powstałymi za pontyfikatu Jana Pawła II i wprowadzając kilka zmian w prawie kanonicznym, które gwarantują szerszy dostęp wiernych do Mszy Wszechczasów. Ta działalność Benedykta XVI, symbolizowana namiastką powrotu Najwyższego Kapłana do klasycznego rytu rzymskiego w postaci umieszczenia Krzyża na ołtarzu, a także – sporadycznie – odprawianiem mszy według Mszału Pawła VI ale versus Deum (przodem do Boga), spotyka się jednak z oporem niektórych środowisk kościelnych. Tymczasem w przemówieniu do Kurii Rzymskiej z 22 grudnia 2005 roku na temat poprawnej interpretacji ostatniego Soboru, Benedykt XVI wyraźnie nawołuje do zwrócenia się ku właściwej dokumentom soborowym hermeneutyce kontynuacji i porzucenia zgubnej „hermeneutyki nieciągłości i zerwania z przeszłością”. W kontekście rytu rzymskiego Summorum Pontificum precyzuje to stwierdzenie, uznając klasyczną formę rytu według edycji typicznej Mszału Jana XXIII z 1962 r. jako nadzwyczajny wyraz tej samej zasady modlitwy (lex orandi). Nie chodzi tu więc o zniesienie Novus ordo, za sprawą którego liturgia doznała również ubogacenia, ale o to, aby dwa porządki mszy wzajemnie się oświetlały i dopełniały, tym lepiej manifestując wieloraką obecność Chrystusa w czynnościach liturgicznych (por. KL 7).
Wracając do postaci Czcigodnego Sługi Bożego Fultona Sheena, wypada wspomnieć, że choć za jeden z morałów swego przemówienia wskazuje to, że warto polubić futbol, to wielu pamięta, że był on przede wszystkim wielkim miłośnikiem Eucharystii w klasycznej formie rytu rzymskiego i umarł podczas Adoracji z twarzą zwróconą ku Bogu (versus Deum).
Małgorzata Anna Woch
Yle Radio 1, Radio Bremen
łacina we współczesnych mediach
Od 1989 roku istnieje fińska rozgłośnia radiowa Yle Radio 1, emitująca trzy razy w tygodniu wiadomości ze świata w języku łacińskim „Nuntii Latini”. Poza nią niemieckie Radio Bremen, które od 1945 roku emituje wiadomości po łacinie. Ich odbiorcami są niewątpliwie filologowie, jako że oni znają język łaciński. Rozgłośnie te mogą stanowić również źródło do nauki języka dla uczących się łaciny.
Oto kilka interesujących newsów z wyżej wymienionej fińskiej rozgłośni Yle Radio 1:
Lex Iaponiensis de imperatore
Camera superior parlamenti Iaponiae legem accepit, qua efficitur, ut imperator Akihito munus deponat. Ille senex octoginta trium annorum valetudine adversa laborat, qua de causa speravit fore, ut se imperio abdicare posset. Princeps Naruhito imperator novus fore videtur. Diurnarii Iaponienses eum mense Decembri anni proximi munus initurum esse arbitrantur.
Satu Tuominen
Prawo japońskie o władcy
Izba parlamentu najwyższego Japonii wydała ustawę, na mocy której władca Akihito będzie mógł złożyć obowiązki władzy. Będąc w podeszłym wieku 83 lat i zmagając się z licznymi dolegliwościami zdrowotnymi ma nadzieję, że będzie to wystarczający powód do tego, by złożyć obowiązki. Uważa się, iż książe Naruhito będzie nowym władcą. Dziennikarze japońscy sądzące w grudniu przyszłego roku obejmie on obowiązki.
***
De promotione theologorum
Die nono mensis Iunii (9.6.) in Universitate Helsinkiensi promotio sollemnis Ordinis theologorum celebrabatur, cui praefuit Aila Lauha, profestrix historiae ecclesiasticae. Omnino nonaginta cives academici doctores aut doctrices theologiae creati sunt. Dignitatem doctoris honoris causa acceperunt septem homines de theologia optime meriti. Caerimoniae etiam duo doctores semisaeculares interfuerunt.
Reijo Pitkäranta
O wyróżnieniu teologów
9 VI na uniwersytecie helsińskim świętowano nominację teologów, której to przewodniczyła Aila Lauha, profesor historii nauk kościelnych. Ogółem mianowano 90 doktorów nauk teologicznych. Siedmioro spośród nich z najwyższymi osiągnięciami w dziedzinie teologii otrzymało nagrodę Honoris Causa. W uroczystości brali również udział doktorzy, będący przedstawicielami dyscyplin świeckich.
***
A poniżej interesujące newsy w języku łacińskim z Radio Bremen:
Pons maxime attractivus In monte Harz pons pendulus funibus constructus usui pedestri est deditus, quo longior in orbe terrarum est nullus. Quod miraculum technicum quadringentorum octoginta trium metrorum circiter centum metra supra vallem fluminis Rappbode pendet. Pons talis adhuc longissimus est in Russia in urbe Sotchi, ubi Olympia habita erant. (http://www.radiobremen.de/nordwestradio/latein/audio179090-popup.html).
Wielce atrakcyjny most
Na górze Harz oddano do użytku pieszym wiszący na sznurach most. Jest to najdłuższy most na świecie. Ów cud techniki mierzy około 483 metrów i rozpościera się nad doliną rzeki Rappbode. Najdłuższy tego typu most do tej pory znajdował się w Rosji, w mieście Soczi, gdzie odbywały się igrzyska olimpijskie.
***
Na koniec informacja o naszym rodaku w bremeńskiej radiostacji:
Tusk iterum creatus Moderatoribus Poloniae invitis Donald Tusk Polonus viginti septem suffragiis de duodetriginta praesidum ministrorum et praesidentium Europae iterum praesidens Consilii Europaei creatus est. Qui Liberalis inimicissimus est Jaroslaw Kaczynski capiti factionis conservativae et patriae faventis, quae Poloniam regit.
Latein-Monatsnachrichten
Tusk ponownie wybrany. Pomimo niechęci rządu polskiego, Donald Tusk został wybrany liczbą 27 głosów spośród 28 głosujących, na przewodniczącego Unii Europejskiej. Jako liberal jest wrogi Jaroslawowi Kaczyńskiemu, przywodcy partii konserwatywnej rządzacej w Polsce.
(Nuntii Latini, Lateinischer Monatsrückblick, mensis Martii 2017)
***
Jeśli chodzi o ciekawostki związane z łaciną w mediach, warto wspomnieć, iż istnieje wikipedia w języku łacińskim http://la.wikipedia.org. Łacina nie tylko do XVIII wieku była stosowana w Europie jako język urzędowy, język komunikacji międzynarodowej, nauki, kultury i sztuki. Używana jest najwyraźniej
w takim celu i dzisiaj.
Zofia Sarnecka
Dominus – pan domu, gospodarz, władca
Lingua Latina liberis – Język łaciński dla dzieci
Ecce nova verba Latina – Oto nowe słówka łacińskie:
– Pan Bóg – Dominus Deus
Ego sum Dominus Deus tuus – Ja jestem Pan Bóg twój (Księga Wyjścia – Exodus 20, 2)
– dominus (akcent pada na sylabę do-) – pan domu, gospodarz, pan, władca
– domina (akcent pada na sylabę do-) – pani domu, gospodyni, pani, władczyni
– domus – dom, mieszkanie siedziba
– dies Domini – dzień Pana, dzień Pański
– nomina (imiona): Dominicus – Dominik – pański, związany z właścicielem, panem;
Dominica – Dominika – pańska, związana z właścicielem, panem
Lingua Latina adulescentibus – Język łaciński dla dorosłych
Lingua Latina in vita nostra cotidiana – Język łaciński w naszym codziennym życiu
Scisne quid haec significent? Translationem monstra! Czy wiesz co oznaczają te zwroty? Wskaż tłumaczenie!
Oculus domini saginat equum? Pieniądz jest niewolnikiem, jeżeli umiesz z niego korzystać, jeśli nie umiesz – jest panem.
Inter dominum et servum nulla amicitia? Dokąd idziesz, Panie?
Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina? Pańskie oko konia tuczy
Quo vadis, Domine? Nie ma przyjaźni między panem a niewolnikiem
Lingua Latina – Lingua Ecclesiae – Lingua Sanctorum – Lingua nostra –
Język łaciński – Język Kościoła – Język Świętych – Nasz język
Wskaż zaznaczone zwroty łacińskie:
Non nobis, non nobis, Domine, sed nomini Tuo da gloriam (Psalmus 115) – Nie nam, nie nam, Panie, lecz Twemu imieniu daj chwałę (Psalm 115)
Panie! – … … … … … … … … … …
Quia apud Dominum misericordia, et copiosa apud eum redemptio (Psalmus 130) – U Pana bowiem jest miłosierdzie i obfite u Niego odkupienie
u Pana – … … … … … … … … … …
obfite odkupienie – … … … … … … … … … …
Speravit anima mea in Domino (Psalmus 130) – W Panu nadzieję pokłada moja dusza
moja dusza – … … … … …… … … … …
pokładać nadzieję w Panu – sperare … … … … …… … … … …
Magnificat anima mea Dominum (Evangelium secundum Lucam 1, 46) – Wielbi dusza moja Pana (Ewangelia według św. Łukasza)
wielbić Pana – magnificare … … … … …… … … … …
Beati mites: quoniam ipsi possidebunt terram (Evangelium secundum Matth
eum 5, 5) – Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię
błogosławieni – … … … … …… … … … …
UWAGA: c przed samogłoskami e, i, y jest czytane jak c; c przed pozostałymi samogłoskami i spółgłoskami jest czytane jak k;
Responsa recta – Prawidłowe odpowiedzi:
Lingua Latina in vita nostra
Oculus domini saginat equum – Pańskie oko konia tuczy
Inter dominum et servum nulla amicitia – Nie ma przyjaźni między panem
a niewolnikiem
Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina – Pieniądz jest niewolnikiem, jeżeli potrafisz z niego korzystać, jeśli nie potrafisz – jest panem
Quo vadis, Domine? – Dokąd idziesz, Panie?
Monstra verba Latina:
Panie! – … Domine!…
u Pana – … apud Dominum…
obfite odkupienie – … copiosa redemptio…
moja dusza – … anima mea…
pokładać nadzieję w Panu – sperare… in Domino…
wielbić Pana – magnificare … Dominum…
błogosławieni – … beati…
Zofia Sarnecka
Nomen – imię
Lingua Latina liberis – Język łaciński dla dzieci
Quod est tibi nomen? – Jak masz na imię?
Salvete! Mihi est nomen Marcus. Ecce soror mea. Sorori meae est nomen Iulia.
Ecce parentes nostri. Patri nostro est nomen Paulus. Matri nostrae est nomen Aemilia. (ae – czytamy jak e)
Quod est tibi nomen? Dic nomen tuum Latine! Andrzej – Andreas; Filip – Philippus; Jerzy – Georgius; Łukasz – Lucas; Maciej – Matthias; Marcin – Martinus; Marek – Marcus; Paweł – Paulus; Piotr – Petrus; Stanisław – Stanislaus; Anna – Anna; Agnieszka – Agnes; Barbara – Barbara; Dorota – Dorothea; Emilia – Aemilia; Helena – Helena; Justyna – Iustina; Małgorzata – Margarita; Maria – Maria; Zofia – Sophia;
Lingua Latina adulescentibus – Język łaciński dla dorosłych
Lingua Latina in vita nostra cotidiana – Język łaciński w naszym codziennym życiu
Scisne quid haec significent? Translationem monstra! Czy wiesz co oznaczają te zwroty?
Wskaż tłumaczenie!
NN – nomen nescio ? Nie należy wymieniać nazwisk
Nomina sunt odiosa ? Imię znak
Nomen omen ? Powszechne imię: przyjaciel, lecz rzadka jest wierność
Vulgare amici nomen, sed rara est fides (Phaedrus) ? Nie znam imienia
Lingua Latina – Lingua Ecclesiae – Lingua Sanctorum – Lingua nostra – język łaciński – Język Kościoła – Język Świętych – Nasz język
Wskaż zaznaczone zwroty łacińskie:
In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. – W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen
w imię – … … … … … … … … … …
Sanctificetur nomen tuum – Święć się imię Twoje;
święć się – … … … … … … … … … …
Sit nomen Domini benedictum – Ex hoc nunc et usque in saeculum – Niech imię Pana będzie błogosławione – Teraz i na wieki;
imię Pana – … … … … …… … … … …
Adiutorium nostrum in nomine Domini – Qui fecit caelum et terram – Wspomożenie nasze w imieniu Pana – Który stworzył niebo i ziemię;
wspomożenie nasze – … … … … …… … … … …
Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum (Decalogus Ex 20, 7) – Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego na daremno;
imię Pana Boga twego – … … … … …… … … … …
UWAGA: c przed samogłoskami e, i, y jest czytane jak c; c przed pozostałymi samogłoskami i spółgłoskami jest czytane jak k;
Responsa recta – Prawidłowe odpowiedzi:
Lingua Latina in vita nostra cotidiana
NN – nomen nescio – Nie znam imienia
Nomina sunt odiosa – Nie należy wymieniać nazwisk
Nomen omen – Imię znak
Vulgare amici nomen, sed rara est fides – Powszechne imię: przyjaciel, lecz rzadka jest wierność
Monstra verba Latina:
w imię – in nomine; święć się – sanctficetur; imię Pana – nomen Domini; wspomożenie nasze – adiutorium nostrum; imię Pana Boga twego – nomen Domini Dei tui;
